Φολκλόρ Σκηνικά, Εντυπωσιασμός και Στρατιωτικές Επιδείξεις

Πολύς λόγος έχει γίνει για τον τρόπο με τον οποίο επιμένει το Ελληνικό κράτος να γιορτάζει τις σημαντικές επετείους της ιστορίας του. Κάθε χρόνο και με αφορμή τις παρελάσεις επανέρχεται στο προσκήνιο μια αντιπαράθεση μεταξύ των πολέμιων του θεσμού, γιατί περί θεσμού πλέον πρόκειται, όσο και αυτών που τάσσονται με σθένος υπέρ της συνέχισης του.

Ορμώμενος από αυτή την αντιπαράθεση θα ήθελα να αναπτύξω τα θεμελιώδη ζητήματα πού τίθενται με την εμμονή σε τέτοιου είδους εορτασμούς, που είναι κυρίως συμβολικοί. Και μιλάω για συμβολισμό, γιατί αυτό είναι το βασικό και εξέχων χαρακτηριστικό που θέτουν και προσπαθούν να προβάλουν τέτοιες εκδηλώσεις. Νομίζω πως συμφωνούμε όλοι ότι ο συμβολισμός ως μια μέθοδος μνήμης, παράδοσης, τέχνης αλλά και αντίληψης της ιστορίας αποτελεί κυρίαρχο και θεμελιώδες στοιχείο έκφρασης στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου. Στις τέχνες τα σύμβολα ή καλύτερα ο τρόπος αποτύπωσης τους, δηλαδή η τεχνοτροπία τους, τα εντάσσει σε συγκεκριμένα εικαστικά κινήματα. Με αυτή την αντίληψη, αν προσπαθήσουμε να εντάξουμε τις παρελάσεις, ως έκφραση κάποιας συμβολικότητας με τα κινήματα στην ιστορία της τέχνης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι περιλαμβάνουν στοιχεία φολκλορισμού ιμπρεσιονισμού αλλά και μιλιταρισμού. Η εικαστική αποδόμηση λοιπόν της πρακτικής σημασιολογίας της παρέλασης οδηγεί σε τρία κινήματα έκφρασης. Ας αναλύσουμε λοιπόν τη σημασία του καθενός.

Κατά την διαδικασία των εκδηλώσεων, κυριαρχούν έντονα τα παραδοσιακά συστατικά γνωρίσματα και χαρακτηριστικά της χώρας, όπως οι παραδοσιακές στολές, τα δημοτικά τραγούδια, η λαϊκή τέχνη κλπ. Γίνεται με αυτό το τρόπο μια προσπάθεια να συνδεθεί το γεγονός με την σύγχρονη εποχή μέσω της παράδοσης. Η ιστορική μνήμη ενός έθνους αποτελεί για πολλούς ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της πολιτισμικής του ταυτότητας. Χωρίς να διαφωνώ με αυτή την αντίληψη, θα ήθελα να προσθέσω ότι η παράδοση όπως και η ιστορική μνήμη είναι δυναμικά χαρακτηριστικά των κοινωνιών και όχι στατικά και μονοδιάστατα. Με άλλα λόγια η επιλογή του τι είναι παραδοσιακό – ιστορικό και τι όχι δεν μπορεί να εξαρτάται και να πηγάζει από τις κατά καιρούς επικρατούσες και περιρρέουσες αντιλήψεις. Η εξέλιξη είναι αυτή η οποία καθορίζει τι πραγματικά είναι διαχρονικό ώστε να θεωρηθεί ιστορικό ή παραδοσιακό. Είναι τουλάχιστον ηθικά ανεπίτρεπτη η εκμετάλλευση και η εξιδανίκευση της παράδοσης και της ιστορίας για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών σκοπών του σήμερα. Έχω την άποψη, ότι τα παραδοσιακά και ιστορικά στοιχεία θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε τέτοιες εκδηλώσεις, τουλάχιστον με προσεκτικό και διακριτό - διακριτικό τρόπο γιατί ειδάλλως ελλοχεύει ο κίνδυνος να καταντήσουν «γραφικές» αναπαραστάσεις και απλοϊκές αντιλήψεις μιας εποχής που την έχει προσπεράσει η σύγχρονη πραγματικότητα.
Η χρήση του εντυπωσιασμού είναι εξωγενές χαρακτηριστικό και δεν αφορά το ιστορικό γεγονός αυτό καθ αυτό. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι χρησιμοποιείται για να προσδώσει στην εκδήλωση ένταση και με αυτό τον τρόπο να προκαλέσει ενδιαφέρον. Αποτελεί περισσότερο επικοινωνιακό στοιχείο που βασικό στόχο έχει να εξασφαλίσει τη μαζική συμμετοχή του κοινού που πολλές φορές είναι αδιάφορο. Η πραγματικότητα εξοστρακίζεται, το ιστορικό γεγονός κόβεται και ράβεται στα μέτρα των αρχών και αξιών του σύγχρονου (υπερ)θεάματος και δίνεται έτσι η δυνατότητα στις πολιτικές και πολιτειακές αρχές της χώρας, για πρώτης τάξεως προβολή.

Τα δύο παραπάνω χαρακτηριστικά γνωρίσματα υποσκιάζονται από την πλήρη και ολοκληρωτική εφαρμογή των αξιών του μιλιταρισμού. Κι αυτό γιατί η παρέλαση είναι μια κατ εξοχήν στρατιωτικού τύπου επίδειξη που αναδεικνύει τα γνωρίσματα της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Οι στρατιώτες παρελαύνουν σε τέλειους σχηματισμούς, στοιχισμένοι και ζυγισμένοι, με ψηλά το κεφάλι υποδεικνύοντας με αυτό το τρόπο το ηθικό, την εκπαίδευση και το ακμαίο φρόνημα τους μπρος από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Κάνουν δηλαδή πράξη τις αρχές, τις αξίες και τους κανόνες οργάνωσης που επικρατούν στις ένοπλες δυνάμεις. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν παρελαύνουν οι μαθητές. Ελλείψει στρατιωτικής εκπαίδευσης, η αρμονικότητα του σχηματισμού χάνεται και μαζί πάει περίπατο και η μιλιταριστική σημασιολογία της παρέλασης. Με τον πιο αυθόρμητο τρόπο αποδομούνται οι αξίες της ολοκληρωτικής αντίληψης που στηρίζονται τέτοιου τύπου εκδηλώσεις. Μια αντίληψη που κατά την προσωπική μου άποψη αντιβαίνει και έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές της δημοκρατίας και της ελευθερίας που είναι οι θεμελιώδεις αξίες της κοινωνίας μας. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα τι εκπαίδευση προσπαθούμε να προσδώσουμε στην μαθητιώσα νεολαία μας. Θέλουμε δηλαδή να πλάσουμε απλά στρατιωτάκια χωρίς βούληση και άποψη ή ελεύθερους σκεπτόμενους πολίτες. Αν επιδιώκουμε το δεύτερο, τότε γιατί προτρέπουμε και τις περισσότερες φορές (εξ)αναγκάζουμε τους μαθητές να συμμετέχουν σε μια εκδήλωση όπου όλη η φιλοσοφία της στηρίζεται στις αρχές της στρατιωτικής παιδείας. Έχουμε ποτέ σκεφτεί, πότε και γιατί αύτη η ολοκληρωτική μορφή εκδηλώσεων έχει υιοθετηθεί και για ποιους ιδιοτελείς σκοπούς; Υπάρχει πλέον αξία να επιμένουμε στις στρατιωτικές και μαθητικές παρελάσεις;

Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι ευρέως γνωστή. Οι παρελάσεις έχουν υιοθετηθεί κατά την περίοδο της δικτατορίας του Ι. Μεταξά και αναβιώθηκαν σε όλο το μεγαλείο τους κατά την περίοδο της επταετίας. Τότε λάμβαναν χώρα και εξυπηρετούσαν τις ιδιοτελείς σκοπιμότητες των μη δημοκρατικών και ανελεύθερων καθεστώτων που προσπαθούσαν να προωθήσουν μια στρατιωτικού τύπου κοινωνική οργάνωση. Σήμερα, που η χώρα βιώνει μια σταθερή και καθολικά αποδεκτή δημοκρατία τι είναι αυτό που κάνει αναγκαίες τέτοιου τύπου εκδηλώσεις; Μήπως συντηρούνται κατεστημένες αντιλήψεις προς εξυπηρέτηση θεσμικών εξουσιών ή γίνονται λόγω παράδοσης. Επανερχόμαστε δηλαδή στην αρχική παρατήρηση που έγινε σχετικά με την ουσία της παράδοσης. Είναι δηλαδή η παρέλαση κομμάτι της παράδοσης μας ή είναι παραλειπόμενο των φρικτών και ανελεύθερων καθεστώτων που έχει βιώσει η χώρα μας και μαζί όλοι οι πολίτες της και απλά την έχουμε δεχτεί από κεκτημένη ταχύτητα ή συνήθεια;

Είναι οι αξίες που πρεσβεύει συνώνυμες με τις αρχές της δημοκρατικής μας ταυτότητας;

ΚΑΠΝΙΣΜΕΝΕΣ … ΜΝΗΜΕΣ

Ίσως ο τίτλος αυτός να ανταποκρίνεται στις πρώτες σκέψεις του καθενός, όταν παρατηρεί τις ελάχιστες φωτογραφίες που έχουν διασωθεί από το παρελθόν αυτής της πόλης. Παρελθόν, γιατί μόνο σε φωτογραφίες υπάρχουν πλέον σήμερα κάποια εξαιρετικής αρχιτεκτονικής ταυτότητας και ιστορικής μνήμης κτίρια, τα οποία πλέον δεν υπάρχουν. Αν και η πόλη δεν έχει ζωή πάνω από 150 χρόνια, θα περίμενε κανείς να υπάρχει πολύ έντονο το στοιχεία της ιστορικής της συνέχειας και της ιδιαίτερης ταυτότητας που λογικά θα είχε δημιουργήσει μέσα από την πορεία της στο χρόνο. Εν τούτοις, μοιάζει να έχει δημιουργηθεί τα τελευταία 40 χρόνια από παρθενογένεση. Συνειδητά ή όχι έχει αποτινάξει κάθε τι που την συνδέει με το έτσι κι αλλιώς σύντομο παρελθόν της. Ακολούθησε την μοίρα και των υπολοίπων πόλεων της επικράτειας όπου μια στείρα, κεντρική, τυποποιημένη και έντονα κερδοσκοπική πολιτική γης οδήγησαν σε μια ομοιογενοποιημένη αστική ανάπτυξη και σε αποτυχημένα παραδείγματα σύγχρονης οικοδομικής δραστηριότητας και νεοτερικής αρχιτεκτονικής αντίληψης για την αισθητική των κτιρίων και την εικόνα των Ελληνικών πόλεων.

Ο Α. Τρίτσης έλεγε ότι όταν κοιτάς μια πόλη από ψηλά αντιλαμβάνεσαι αν βρίσκεσαι σε μια ανεπτυγμένη ή σε μια αναπτυσσόμενη χώρα. Κι αυτό γιατί η δομή των πόλεων αντανακλά την κοινωνική, την πολιτισμική και την πολιτική ταυτότητα της κοινωνίας και των πολιτών. Ας κάνουμε πράξη την προτροπή του και ας κοιτάξουμε όλοι την πόλη μας από ψηλά. Ας αναλογιστούμε όλοι τις ευθύνες για το αποτέλεσμα. Και έχουμε όλοι ευθύνες. Δεν αρκούν μόνο οι κακές Δημοτικές Αρχές για το έγκλημα που έχει συντελέσει το κέρδος της οικοδομικής δραστηριότητας στην πόλη μας. Πρέπει πάνω από όλα να είμαστε όλοι κακοί πολίτες!! Όλοι έχουμε μερίδιο για το αποτέλεσμα!

Οι ευθύνες λοιπόν ανήκουν στο σύνολο της κοινωνίας που αντιμετώπισε τον πολεοδομικό σχεδιασμό με έλλειψη τόλμης και φαντασίας, με πνεύμα άρνησης και με μοναδικό γνώμονα το μικροσυμφέρον και το εφήμερο κέρδος εις βάρος του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής. Δεν προσέγγισε με ευαισθησία τη σημασία της εικόνας της πόλης και τη σημασία της στην ιστορική μνήμη και συνέχεια ενός τόπου. Μπρος στο πολύ χάθηκε η έννοια της κατοικίας και δημιουργήθηκε η πολυκατοικία! Στο πέρασμα της δεν έμεινε όρθιο τίποτα ή σχεδόν τίποτα.

Το πιο θλιβερό είναι το γεγονός ότι δεν έχουμε μάθει από τα λάθη μας. Δεν έχουμε αντιληφθεί ακόμη και σήμερα ότι δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να μη σεβόμαστε την κληρονομιά που μας έχει αφήσει αυτός ο τόπος. Δεν έχουμε κατανοήσει ότι πρέπει να διαφυλάξουμε τη μνήμη μας, όχι με λόγια αλλά με πράξεις. Τρανταχτό παράδειγμα το λεγόμενο «Καπνομάγαζο», ένα από τα τελευταία εναπομείναντα ιστορικά κτίρια της πόλης. Ένα χαρακτηρισμένο μνημείο που κουβαλάει την ιστορία της πόλης είναι ετοιμόρροπο, αφημένο στην τύχη του αλλά κυρίως λαβωμένο από την εγκληματική αμέλεια και τις άστοχες επιλογές όλων αυτών που ενεπλάκησαν στην αναστήλωση και επαναχρησιμοποίηση του.

Είναι χρέος όλων μας η διάσωση αυτού του κτιρίου. Αντ’ αυτού και διά των δημοτικών αντιπροσώπων μας, επιχειρείται με μη σύννομους και δόλιους τρόπους η κατεδάφιση του. Επιχειρείται ένα νέο έγκλημα μπρος σε ένα κλίμα έντονης αδιαφορίας από τους πολίτες. Οι ελάχιστοι που αντιδράσανε και ταχθήκανε με σθένος και με ανιδιοτέλεια κατά της κατεδάφισης του, φαντάζουν μόνοι μπρος σε μια κοινωνία που έχει χάσει τα αντανακλαστικά της. Που παρακολουθεί με ένα άβουλο βλέμμα να υποθηκεύεται η ίδια της η ταυτότητα. Το ατομικό συμφέρον φαίνεται για μια ακόμη φορά να υπερισχύει μπρος στην συλλογική ακινησία!

Θλίβομαι πραγματικά, όταν ακούω φωναστούντες πολιτευτές και τοπικούς παράγοντες που το κύριο στοιχείο που τους χαρακτηρίζει είναι η αυταρέσκεια και η γνώση τους επί παντός επιστητού, να εμμένουν σε λογικές οικονομοτεχνικής φύσεως. Είναι ιδιαίτερα υποτιμητικό να αναλύεται η σπουδαιότητα ενός χαρακτηρισμένου μνημείου πολιτιστικής κληρονομιάς με όρους της αγοράς και λογιστικές εκτιμήσεις κόστους - οφέλους. Ευτυχώς που ορισμένοι σε αυτό τον τόπο κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Το κτίριο έχει χαρακτηριστεί ως νεότερο μνημείο και η τύχη του πλέον ορίζεται από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού που ως κύριο σκοπό έχουν την διάσωση του. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα γίνει στο τέλος.

Τόπος χωρίς ιστορική μνήμη δεν έχει ιστορικό μέλλον…
εκτός και αν μας αρκεί το παρόν …